Félagið

Viðstaddur fæðinguna 1947 - 1948
Úr bókinni Abba Eban, An Autobiography

Kafli 5 (bls. 97 - 99)

Abba Eban  Fáni Ísraels við SÞ 1948

 Þegar Allsherjarþingið kom saman 27. nóvember árið 1947, þá vorum við svartsýnir. Það voru öll líkindi til þess, að ef atkvæðagreiðsla færi fram, þá mundum við ekki ná tilskildum meirihluta,  2/3 atkvæða. Daginn áður, þá virtust líkindin vera okkur í hag. En nákvæmlega á þeirri stundu, hafði franski fulltrúinn, Alexandre Parodi, óskað eftir  frestun á fundinum. Á þeim 24 tímum, sem síðan höfðu liðið, þá höfðum við misst fylgi. Fulltrúi Uruguay, Rodriguez Fabregat prófessor, hóf langan fyrirlestur sem við hlutum að túlka sem málþóf. Þegar mínúturnar liðu, virtist öll von vera úti. Það var þá, sem forseti þingsins, Ambassador Aranha, endurnýjaði vonir okkar. Hann hafði komist að því, að nú var orðið áliðið og mikilvæg ákvörðun lá fyrir þinginu og daginn eftir var frídagur í Bandaríkjunum, þakkargjörðardagurinn. Aranha frestaði fundinum með styrkri hendi, og hlustaði ekki á mótmæli Araba. Það var ljóst, að við mundum vita afdrif málsins hinn 29. nóvember og að 28. nóvember yrði dagur mikillar vinnu.

Við unnum aftur töluvert fylgi þennan þakkargjörðardag. Við höfðum nú góða ástæðu til að ætla, að við fengjum atkvæði Filippseyja og Líberíu. Fréttir frá Frakklandi voru af skornum skammti, en jákvæðari en áður. Samt vissum við að málið gæti orðið leiksoppur smávægilegra atvika á þinginu. Ekkert var tryggt, en sömuleiðis hafði ekkert tapast fyrir fullt og allt.

Teningnum var kastað og það var afar lítið sem flestir okkar gátu gert, nema að biðja fyrir komandi atkvæðagreiðslu. Samt sem áður, þá voru nokkur atriði, sem þurfti að sinna svo ekki kæmu upp vandamál og úrslitin yrðu ótvíræð. Sendinefnd Araba, sem Chamille Chamoun veitti forstöðu, ákvað að setja upp leiksýningu, með því að bera fram miðlunartillögu, til þess að koma í veg fyrir að skiptingartillagan yrði samþykkt. Pólitíska nefndin, hafði þegar hún ákvað að leggja fram skiptingaráætlunina, sett á stofn nefnd þriggja ríkja sem átti að kanna hvort hægt væri að finna samkomulagsleið. Við vissum að þetta var ómögulegt. Ef samkomulagsleiðin hefði verið fær, þá væri engin þörf fyrir umræður á Allsherjarþinginu. Þeir meðlimir þingsins, sem útnefndir voru til að rannsaka samkomulagsleiðina, voru frá Ástralíu, Thailandi og Íslandi. Íslenski fulltrúinn, ambassador Tor Thors, átti að vera framsögumaður. Um morguninn hinn 29. nóvember, hafði thailenski fulltrúinn prins Wan tekið þá viturlegu ákvörðun að fara með Queen Mary, áleiðis til Bangkok, að því er virtist vegna uppreisnarástands heima fyrir, en í raun var það vegna þess að hann vildi forðast að þurfa að greiða atkvæði gegn skiptingu. Það var enn nokkur uggur meðal fólks hjá Gyðingastofnuninni. Sérstaklega ef Allsherjarþingið fengi ekki jákvæð skilaboð gagnvart skiptingu frá íslenska fulltrúanum, þá yrði atkvæðagreiðslu um tillöguna frestað og menn færu enn að leita að ímyndaðri samkomulagsleið. Hvað sem því leið, þá mundi Thor Thors verða fyrsti ræðumaðurinn þennan sögulega dag, og það virtist mikilvægt að hann setti jákvæða umræðu af stað. Þess vegna, byrjaði ég daginn þann 29. nóvember á því að heimsækja hann á Barclayhótelið. Mér fannst staða mín vera dálítið sérkennileg, og mér þótti við hæfi að segja honum það hreint út. Gyðingaþjóðin stóð nú á tímamótum. Ef við næðum árangri, þá mundi þúsund ára draumur rætast. Ef okkur mistækist, þá gæti sá draumur slokknað í margar kynslóðir. Lykillinn að þessum vendipunkti, á fyrsta hluta fundarins hjá SÞ, yrði í höndum lítils eyríkis í miðju Atlantshafi með íbúafjölda innan við 175.000 manns. Það er einn eiginleiki fjölþjóðlegra diplómatískra samskipta, að ríkisstjórnir þurfa stundum að skera úr um stórmál, sem þær eru aðeins fjarlægur áhorfandi að, en er lífsspursmál fyrir þjóðir langt í burtu. Framtíð okkar sem þjóðar á einum mesta örlagadegi sögunnar, byggðist á því viðhorfi eða andrúmslofti sem skapað yrði á þinginu af fulltrúa Íslands. Ég bað ambassador Thor Thors um að velta fyrir sér þeim sögulegu tíðindum sem hér væru í uppsiglingu.

Hann svaraði af mikilli tilfinningu. Hann sagði að Ísland stæði mun nær hlutskipti Gyðinga en ég héldi. Íslensk menning væri gegnsýrð af biblíulegum minnum. En það sem meira væri, á Íslandi væri bæði þrjóskt og fastheldið lýðræði og þjóð sem hefði öld eftir öld vandlega varðveitt þjóðararfinn, sem væri sérstakt tungumál og bókmenntir. Íslendingar sem væru harðákveðnir í að vera þeir sjálfir, hefðu ávallt hafnað því að yfirgefa þetta afskekkta, regnbarða eyland í skiptum fyrir hlýrra og blíðara veðurfar annarsstaðar. Slíku fólki væri hægt að treysta, til að skilja þá þrautseigju sem Gyðingar hefðu sýnt, við að halda í auðkenni sín, minningar og þjóðararf. Ambassador Thors var mér fullkomlega sammála um að það sem nú væri þörf á, væri “ákvörðun,” en ekki tilgangslaus leit að “samkomulagi.” Ef ákvörðunin væri skýr og vel rökstudd, þá væri von til þess að hún mundi síðar leiða til samkomulags. Það var eingöngu vegna þess að allir möguleikar á samkomulagi höfðu verið reyndir til þrautar, á þrjátíu ára ferli umboðsstjórnar Breta í Palestínu, að málið var nú komið til Allsherjarþings Sameinuðu Þjóðanna. Hann mundi halda því fram, að ef Allsherjarþingið ætlaði ekki að gera neina skýra tillögu, þá væri það að bregðast skyldu sinni og þar með væri það að slökkva sumar af kærustu vonum mannkynsins.

Ég hélt til aðalstöðva Allsherjarþingsins, en þar var mikil spenna. Blaðamenn, sjónvarps- og útvarpsfréttamenn víðsvegar að úr heiminum höfðu safnast saman í hliðarsölunum, meðan sæti fulltrúanna og áhorfendabekkirnir voru troðfullir, meira en nokkru sinni áður. Hinar Sameinuðu Þjóðir, voru að horfast í augu við gríðarstórt tækifæri snemma á ferli sínum. Á sviðinu, sátu þeir fölir og alvarlegir, forseti þingsins Oswaldo Aranha, Trygve Lie og hinn ákaflega holdugi aðstoðarframkvæmdastjóri samtakanna, Andrew Cordier. Aranha setti fundinn og bauð fulltrúa Íslands að stíga í ræðustól. Mér til mikils léttis, þá var ræða Tor Thors stórkostleg. Hann sagði af miklum sannfæringarkrafti að þrátt fyrir að allar leiðir hefðu verið kannaðar, þá væri hann og nefnd hans sannfærð um að ómögulegt væri að ná samkomulagi fyrirfram. Eina vonin um frið, lægi í því að fella hér úrskurð og taka ákvörðun. Ef samfélag þjóðanna stæði þétt að baki skiptingu, þá mundi skiptingin  verða að veruleika og þeir sem stæðu gegn henni núna, hefðu ekki annan kost en að láta sér það lynda.

Frá þeirri stundu, fór umræðan óhjákvæmilega á okkar band. Tilraun sem Chamoun gerði til að fá frestun á málinu og fara að ræða tillögu um sambandsríki, var dæmd óhæf af Aranha og gegn henni stóðu bæði Gromyko og Hershel með áhrifamikilli samstöðu. Nú voru bæði Bandaríkin og Sovétríkin orðin þreytt á mörgum frestunaruppátækjum sem Allsherjarþingið hafði orðið að þola, bæði af hálfu Araba og Breta. Hér í fyrsta sinn frá stríðslokum, voru bæði risaveldin sammála um meiriháttar alþjóðamál, og lönd sem báru minni ábyrgð, þvældust fyrir því að vilji risaveldanna næði fram að ganga. Carlos Romulo hershöfðingi frá Filippseyjum, sem hafði talað gegn skiptingu tveimur dögum áður, var nú horfinn. Í staðinn var kominn nýr fulltrúi Filippseyja, sem mælti jafn ákaflega með skiptingu, eins og hinn hafði talað gegn henni. Líbería hafði einnig snúist á sveif með okkur. Mér til mikils léttis, þá höfðu ríki sem ég hafði verið í tengslum við – Benelux löndin – nú lýst yfir einlægum ásetningi um að styðja skiptinguna. Það var enn ótti við að Frakkar mundu sitja hjá og breyta þessum horfum.

Að endingu lauk ræðuflutningi og alvarleg þögn kom yfir salinn. Aranha lýsti því yfir að hann hygðist hafa atkvæðagreiðsluna í stafrófsröð. Sumir okkar sem voru viðstaddir, muna enn tóninn sem Cordier notaði þegar hann endurtók atkvæðin.

“Argentína?” “Situr hjá.” “Afghanistan?” “Nei.” “Ástralía?” “Já.” “Belgía?” “Já.” “Bólivía?” “Já.” “Hvítarússland?” “Já.” Og þannig hélt það áfram. Þegar Frakkland svaraði hátt “Oui,” þá braust út lófaklapp í salnum, sem Aranha stöðvaði stranglega. Þegar atkvæðagreiðslan var komin hálfa leið gegnum stafrófið, þá vissum við að málið var örugglega í höfn. Að lokum, eftir að Júgóslavía hafði setið hjá, þá heyrðum við þessi sögulegu orð: “Þrjátíu og þrjú með, þrettán á móti, tíu sitja hjá, ein fjarvera. Ályktunin er samþykkt.”

Þýtt úr bókinni Abba Eban   An Autobiography, bls. 97 – 99. Random House 1977